Pancernik (ssaki)
| Dasypus | |||||
| Linnaeus, 1758[1] | |||||
 Przedstawiciel rodzaju – pancernik dziewięciopaskowy (D. novemcinctus) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
pancernik | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758 | |||||
| |||||
| Podrodzaje i gatunki | |||||
| |||||
Pancernik[24] (Dasypus) – rodzaj ssaków z rodziny pancernikowatych (Dasypodidae).
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce[25][26].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 240–580 mm, długość ogona 120–480 mm, długość ucha 22–57 mm, długość tylnej stopy 45–135 mm; masa ciała 1–10,5 kg[27][28].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w książce swojego autorstwa o tytule Systema Naturae[1]. Na gatunek typowy Linneusz wyznaczył pancernika dziewięciopaskowego (D. novemcinctus).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Dasypus (Dasipus): gr. δασυπους dasupous „włochato-nogi”, od δασυς dasus „włochaty, kudłaty”; πους pous, ποδος podos „stopa”[29].
- Cataphractus: καταφρακτος kataphraktos „schowany, zamknięty”, od κατα kata „naprzeciw”; φρακτος phraktos „chroniony, zabezpieczony”, od φρασσω phrassō „wzmocnić”[30]. Gatunek typowy: Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
- Tatu (Tatus, Tatua): fr. tatou, hiszp. tato, port. tatu „pancernik” (rodzime nazwy pancernika w Paragwaju i innych częściach Ameryki Południowej)[31]. Gatunek typowy: Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
- Loricatus: łac. loricatus „opancerzony”, od lorica „pancerz, metalowy napierśnik”, od lorum, lori „rzemień”[32]. Gatunek typowy: Loricatus niger Desmarest, 1803 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758).
- Tatusia: fr. tatusie „pancernik”, od tatu (fr. tatou, hiszp. tato, port. tatu „pancernik” (rodzime nazwy pancernika w Paragwaju i innych częściach Ameryki Południowej))[31]. Gatunek typowy: Dasypus peba Desmarest, 1822 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758).
- Cachicamus (Cachicama): fr. cachicame „pancernik dziewięciopaskowy”, od rodzimej nazwy cachicamo ludów znad Orinoko dla pancernika, zaadaptowanej przez Buffona w 1763 roku[33]. Gatunek typowy: Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
- Zonoplites: gr. ζωνη zōnē „pas”; ὁπλιτης hoplitēs „ciężkozbrojny, uzbrojony, hoplita”[34]. Gatunek typowy: nie podany.
- Praopus: gr. πραος praos „miękki, delikatny”; πους pous, ποδος podos „stopa”[35]. Gatunek typowy: Dasypus longicaudus Wied-Neuwied, 1826 (= Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758).
- Cryptophractus: gr. κρυπτος kruptos „ukryty”; φρακτος phraktos „chroniony, zabezpieczony”, od φρασσω phrassō „wzmocnić”[36]. Gatunek typowy: Cryptophractus pilosus Fitzinger, 1856.
- Hyperoambon: gr. ὑπεωρα hupeōra „podniebienie”; αμβων ambōn „krawędź, brzeg”[37]. Gatunek typowy: Dasypus pentadactylus Peters, 1864 (= Dasypus kappleri Krauss, 1862).
- Muletia (Mulletia, Mulietia): fr. mulet „muł”, od nazwy zwyczajowej „Tatou mulet” która nawiązuje do uszu pancernika pampasowego, które jednak nie są większe niż u niektórych innych gatunków pancerników[38]. Gatunek typowy: Dasypus septemcinctus:[g] J.E. Gray, 1874 (= Loricatus hybridus[h] Desmarest, 1804).
- Mamtatusiusus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[39].
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach[40][28][25][24]:
- Hyperoambon Peters, 1864
- Dasypus beniensis Lönnberg, 1942
- Dasypus pastasae O. Thomas, 1901
- Dasypus kappleri Krauss, 1862 – pancernik większy
- Muletia J.E. Gray, 1874
- Dasypus septemcinctus Linnaeus, 1758 – pancernik siedmiopaskowy
- Dasypus Linnaeus, 1758
- Dasypus pilosus (Fitzinger, 1856) – pancernik włochaty
- Dasypus sabanicola Mondolfi, 1968 – pancernik nizinny
- Dasypus mazzai Yepes, 1933 – pancernik reliktowy
- Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758 – pancernik dziewięciopaskowy
Opisano również gatunki wymarłe:
- Dasypus bellus (Simpson, 1929)[41] (Stany Zjednoczone; plejstocen)
- Dasypus laevisculptus Rovereto, 1914[42] (Argentyna; miocen/pliocen)
- Dasypus neogaeus (Ameghino, 1891[43] (Argentyna; miocen)
- Dasypus punctatus Lund, 1839[44] (Brazylia; czwartorzęd)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazwa nieważna, odrzucona decyzją ICZN[3].
- ↑ Nazwa nieważna, odrzucona decyzją ICZN[5].
- ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Tatu Blumenbach, 1779.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Dasypus Linnaeus, 1758.
- ↑ Wariant pisowni Cachicamus McMurtrie, 1831.
- ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Muletia J.E. Gray, 1874.
- ↑ Nie Dasypus septemcinctus Linnaeus, 1758.
- ↑ Podgatunek D. septemcinctus.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 50. (łac.).
- ↑ J.L. Gronovius: Zoophilacium Gronovianum: exhibens animalia quadrupeda, amphibia, pisces, insecta, vermes, mollusca, testacea, et zoophyta. Cz. 1. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak et Socium et Samuelem et Johannem Luchtmans, 1763, s. 2. (łac.).
- ↑ Opinion 660. Suppression under the plenary powers of seven specific names of turtles (Reptilia, testudines). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 20 (3), s. 187–190, 1963. (ang.).
- ↑ P. Fermin: Description générale, historique, géographique et physique de la colonie de Surinam, contenant ce qu’il y a de plus curieux & de plus remarquable, touchant sa situation, ses rivieres, ses forteresses; son gouvernement & sa police; avec les moeurs & les usages des habitants naturels du paı̈s, & des Européens qui y sont établis; ainsi que des eclaircissements sur l'oeconomie générale des esclaves negres, sur les plantations & leurs produits, les arbres fruitiers, les plantes médécinales, & toutes les diverses especes d'animaux qu'on y trouve, &c. Amsterdam: E. van Harrevelt, 1769, s. 110. (fr.).
- ↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
- ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. tabela. (niem.).
- ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 74. (niem.).
- ↑ G.C.C. Storr: Prodromus Methodi Mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 40. (łac.).
- ↑ Tableau méthodique des mammifères. W: A.G. Desmarest: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle appliquée aux arts: principalement à l’agriculture et à l’économie rurale et domestique. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 28. (fr.).
- ↑ I. von Olfers: Bemerkungen zu Illiger’s Überblick der Säugeth-iere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile, rücksichtlich der Südamericanischen Arten (Species). W: W.L. von Eschwege: Journal von Brasilien oder vermischte Nachrichten aus Brasilien, auf wissenschaftlichen Reisen gesammelt. Cz. 2. Weimar: Herzoglich Sächsisch Privilegirtes Landes-Industrie-Comptoir, 1818, s. 220. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 305, 1821. (ang.).
- ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 310. (ang.).
- ↑ H. McMurtrie: Class I. Mammalia. W: G. Cuvier: The animal kingdom arranged in conformity with its organization. Wyd. 2. Cz. 1. New York: G. & C. & H. Carvil, 1831, s. 163. (ang.).
- ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 114. (niem.).
- ↑ P. Gervais: Mammifères. W: F. de Castelnau: Animaux nouveaux ou rares recueillis pendant l’expédition dans les parties centrales de l’Amérique du Sud, de Rio de Janeiro a Lima, et de Lima au Para; exécutée par ordre du gouvernement français pendant les années 1843 a 1847, sous la direction du comte Francis de Castelnau. Paris: P. Bertrand, 1855, s. 113. (fr.).
- ↑ H. Burmeister: Systematische Uebersicht der Thiere Brasiliens: welche während einer Reise durch die Provinzen von Rio de Janeiro und Minas geraës gesammlt oder beobachtet Wurden. T. 1. Berlin: G. Reimer, 1854, s. 295. (niem.).
- ↑ G. von Frauenfeld: III. Zoologie. W: Tageblatt der 32 Versammlung deutscher Naturforscher und Aerzte in Wien im Jahre 1856. Wien: 1856, s. 123. (niem.).
- ↑ W.C.H. Peters. Mittheilung über neue Arten der Säugethiergattungen Geomys, Haplodon und Dasypus. „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1864, s. 180, 1865. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. On the Short-tailed Armadillo (Muletia septemcincta). „Proceedings of the Zoological Society of London”. For the year 1874, s. 246, 1874. (ang.).
- ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 5. (hiszp.).
- ↑ W. Robinson & M.W. Lyon. An annotated list of mammals collected in the vicinity of La Guaira, Venezuela. „Proceedings of the United States National Museum”. 24 (1246), s. 161, 1901. (ang.).
- ↑ J. Yepes. Los „Edentata” Argentinos. Sistemética y distribución. Trabajo final. „Revista de la Universidad de Buenos Aires”. 2 série. 5 (1), s. 506, 1928. (hiszp.).
- ↑ R.V. Talmage & G.D. Buchanan. The armadillo (Dasypus novemcinctus). A review of its natural history, ecology, anatomy and reproductive physiology. „Rice Institute Pamphlet”. 41 (2), s. 80, 1954. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 24. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 120–122. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dasypus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-30].
- ↑ C. McDonough & J. Loughry: Family Dasypodidae (Long-nosed Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 44–47. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 79. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 217.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 163.
- ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 664.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 384.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 149.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 716.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 560.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 205.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 340.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 434.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
- ↑ G.G. Simpson. Pleistocene mammalian fauna of the Seminole Field, Pinellas County, Florida. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 56 (8), s. 579, 1929. (ang.).
- ↑ Rovereto. Los Estratos Araucanos y sus fósiles. „Anales del Museo Nacional de Historia Natural de Buenos Aires”. 25, s. 156, 1914. (hiszp.).
- ↑ F. Ameghino. Caracteres diagnósticos de cincuenta especies nuevas de mamíferos fósiles argentinos. „Revista argentina de historia natural”. 1, s. 162, 1891. (hiszp.).
- ↑ P.W. Lund. Coup-d’œil sur les espèces éteintes de Mammifères du Brésil; extrait de quelques mémoires présentés à l’Académie royale des Sciences de Copenhague. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Secondé serie. 11, s. 216, 1839. (fr.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).